İKLİM OLUMLU LÜKS

Artık lüks, yalnızca ulaşılamaz olana sahip olmanın, revaçta olan bir markayı üzerinde taşıyabilmenin ötesinde. Yeni lükste tüketici, eserin ardındaki öyküyü, üretim sürecini bilmeyi ve bir kültürün modülü olmayı tercih ediyor. İşaretlenmesi gereken kutular ortasında birinci sırada sürdürülebilir olmak yatıyor. Pekala lüks ve sürdürülebilirlik birlikte var olabilir mi?

Üstteki sorunun karşılığı hem evet, hem hayır. Pekala, neden hayır? Çünkü markalar henüz yolun Çok başında ve kat edilmesi gereken çok uzun yollar var. Evet, kısmı ise biraz çetrefilli. Sürdürülebilir olmayı büsbütün nasıl ele aldığınızla, tüketici olarak nerede durduğunuzla alakalı aslında. Doğal gereçleri kullanmayı tercih eden dizayncı yahut markaları seçmek, kaynak kullanımı için hala hayvanları kullananları alışveriş sepetinize eklememek ve o markalar üzerinde baskı yapmak, Çin ya da başka Uzakdoğu ülkelerinde iş istismarı yapmayan markaları ve aldığı kadarını geri vermek için de çabalayanları desteklemek (Mesela Türkiye’den Restore karının yüzde 10’luk kısmını bayan, LGBTİ ve  ocuk hakları konusunda  alışan STK’lara bağışlıyor ya da Prada ve Gucci, öğrencilere akademide yer açmak için burs sağlıyor)… Bir manada tüketirken ne kadar etik olabileceğinizi kendi kendinize test etmek.

ŞUURLU MODA

Fashion Revolution tarafından şuurlu moda, geri dönüştürülmüş gereçler, organik koton üzere sertifikaya sahip gereçler, ileri dönüştürülmüş kumaşlar kullananları tercih etmekle başlıyor. (Levi’s, Prada, Miu Miu son vakitlerde en çok dikkatimizi  çeken markalardan). Fakat bununla sonlu değil, tedarik zincirinde de her şeyin sertifikalı olması gerekiyor. İkinci el ya da vintage tercih etmek, sürdürülebilir ve etik moda kavramları üzerinde markalara puan veren Good on You’dan ürünlerin hangi puanları aldığını görmek en süratli usuller. Mesela Good on You’da dünyanın en süratli moda markalarının birinci ikisi olan H&M ve Zara koleksiyonlarının kaç puan aldıklarını görebiliyorsunuz. İstediğiniz ürünlerin etik alternatiflerini de listeliyor bu web sitesi.

Bugün bir yıl içinde üretilen kıyafet ölçüsü 2000 yılının iki katına çıkmış durumda ve yılda 92 milyon ton dokumacılık atığı açığa  çıkıyor. McKinsey & Company’e nazaran bir ürün dolabımızda en fazla sekiz yıl yer kaplıyor. On beş yıl geriye gittiğimizde bu iki katı bir süredeydi. Dolabınızdaki giysileri şu ankinden yüzde 10 daha fazla kullandığınız vakit, 150 milyon litre suyu kurtarmış (kimyasal i ermeyen deterjan kullanmamak da bir önlem) ve dünyaya gereksiz 3 milyon karbondioksit sunmamış oluyorsunuz. Var olan giysilerin kullanımını uzatmaya  çalışırken yeni ürünlerin dolabınıza girmemesi gerekiyor. Gereksinim dışı alışverişe son vermek de aslında sürdürülebilirliğe, şuurlu tüketime bir örnek.

YENİ LÜKSÜN IŞIĞINDA SÜRDÜRÜLEBİLİR TARZ

Çok eskilere gidelim. 1899’da ekonomist Thorstein Veblen, (ki bu tarihte, Herm s, Cartier, Louis Vuitton, Lanvin ve Bvlgari çoktan ya da bu tarihe yakın vakitlerde kurulmuştu) lüksü, göze sokarak ve abartılı  ölçülerde harcamak halinde tanımlamıştı. Markalar tüketicilerin özel hissetmeleri için üretim yapıyor, tüketiciler de bir biçimde benliklerini ya da harcama kapasitelerini göze sokmak için uğraşıyorlardı. Veblen’in bu tezi, neredeyse bir çağ daha devam etti, milenyaller kontrolü ellerine alana kadar. Markalar kişisellikten kapsayıcılığa yanlışsız genişlerken lüksün demokratikleşmesi i in bir adım atmış oldular. 2020’den bu yana lüks sektörünün tüketicilerinin yüzde 50’si 30 yaşın altındaki küme. Bu bilgiden yola çıkarak High Snobiety 30 yaş altı ile bir anket hazırlamış. Buna g re yeni ve de geleceğin tüketicilerinin yalnızca yüzde 6’sı tercih ettikleri markalarla servetlerini a ıklamanın peşinde. Tüketicilerin yüzde 85’i satın aldıkları ürünlerin neyi temsil ettiğiyle ilgileniyor. Ve en başta da etik sorunu geliyor.

WGSN’e nazaran de yeni lüksü tanımlayan kavramların ortasında, ürünlerin bilgisi geliyor. Nasıl yapıldığı, nerede yapıldığı ya da tedarik zinciri, kendine has bir yanının olması (Bode, Christopher Reaburn ya da Tigra Tigra gibi). Mesela Tigra’da her ürünün fiyatı, tasarımcının o ürünü hazırlarken kullandığı  çabaya nazaran  ölçülüyor.  Üretim sırasında elektrik kullanmıyorlar, el gücü  ön planda.  Üretim de kumaşların tedarik edildiği yerde yaptırılıyor, hem lokal üretime dayanak hem de tedarik zincirinde daha az karbon ayak izi. Tasarım grubundan Bailey Hunter “Tasarımın sosyo-ekonomik açıdan dünyaya bir yararı olması gerekiyor” diyor. (Tam manasıyla, yeniden bu sayıda röportajını okuyabileceğiniz Hatice Gökçe de tıpkı şeyi lisana getirmişti.) “500 yıllık kumaşların işlenme hali bize ilham verdiği için başlamıştık. Modayla ve trendlerle ilgilenmiyoruz, yalnızca art planında bir kıssa olmasına  önem veriyoruz.”

Mullberry

Şuurlu bir tarz oluşturmanın yollarından biri de yavaş modayı desteklemek. Türkiyeli markalardan Epidote yüzde 100 yıkanabilir kağıtlardan ve kenevirlerden üretiyor. Tekrar ülkemizden  çıkan bir öteki marka Sat-su-ma tüketimi azaltmak için  çabalıyor. Doğal elyaf ve boyalar kullanarak su tasarrufunda da bulunuyor. Ülkemizden Reflect Studio, doğal hayatı korumak için WWF ile çalışıyor ve organik pamuk kullanıyor.

Bode; birkaç dönemdir çok popüler. Markanın şortları Harry Styles’ın görüntüsünde karşımıza  çıktığında bir anda herkes ondan bahseder oldu. Eylül ayında düzenlenen Met Gala’nın da kazananları ortasındaydı. Bode’yi tercih eden herkes şunu diyordu: “Tasarımcısı Emily Adams Bode yaratım sürecine geçmeden  önce kim olduğumuzu, nereden geldiğimizi, ne yaptığımızı, nasıl bir ailede büyüdüğümüzü, nelerden hoşlandığımızı sordu.” Emily Bode, elbette Lorde ve Tyler Mitchell’in kim olduğunu çok uygun biliyor. Lakin onun istediği, kıyafetlerini giyecek şahıslarla yakın temas kurmak, samimi bir lisan oluşturmak. Markanın alametifarikası şu: Emily Bode, eski kumaşları topluyor, bunlar bazen 200 yıllık bile olabiliyor. Sonra bir terzi inceliğinde kesimleri birleştirmekle ilgileniyor. Lokal dokuma kumaşlarını kullanıyor, bir nevi moda sektöründeki coğrafik işaretlemeyi tanımlıyor. Bode markasının sahip olduğu kıymetler onu yavaş modanın bir kesimi yapıyor. Ve yavaş modayı desteklemek sürdürülebilirlik ve lüks kavramlarının el ele yaşayabileceği manasına geliyor.

Üstteki tanımlar High Snobiety’nin araştırma yaptığı kümeyle da teğe bir örtüşüyor. Bu yeni tüketici kümesine nazaran bireylerin tercih ettiği markalar onların kültürel manada ne kadar donanımlı olduklarının da bir göstergesi. Kıymetli ya da exclusive bir ürüne sahip olmak “out”, kaliteli kumaştan üretilip uzun yıllar boyunca giyilebilecek bir modüle sahip olmak “in”. Buna nazaran genel tüketici kümelerinin yalnızca yüzde 10’u artık limited edition bir modüle sahip olmak istiyor. Yani bir markanın temsil ettiği bir komünitenin kesimi olmak artık daha kıymetli.

Tüketicilerin yüzde 53’ü bir markanın dünya görüşlerini yansıtmadığı takdirde artık onların ürünlerini almayacaklarını söylerken yüzde 87’si de daha fazla harcamak zorunda kalsalar da birebir görüşü savunuyorlarsa o markaları alacaklarını lisana getiriyor.

Fashion Revolution tarafından şuurlu moda, geri dönüştürülmüş gereçler, organik koton üzere sertifikaya sahip materyaller, ileri dönüştürülmüş kumaşlar kullananları tercih etmekle başlıyor.

ŞUURLU BİR TARZ İNŞA ETMEK

Bunun içinde yavaş modayı desteklemek, ikinci el ve vintage’a yatırım yapmak ve doğal kaynakları kullanan markaları tercih etmek bulunuyor ancak bunu biraz daha ayrıntılandıralım: Net-a-Porter üzere, lüks kümesindeki markaları dijitalde bir  atı altında toplayan Farfetch geçtiğimiz yıl sürdürülebilirlik ve şuurlu tüketim konusunda kimi adımlar attı. Bunlardan iki tanesi direkt olarak alışverişle alakalı. Farfetch Second Life, yükselmekte olan ‘resale- yine satmak’ ve vintage trendlerinin bir uzantısı ve ikinci el ürünlerin satışına imkan sağlıyor. Bir oburu ise Farfetch Donate, bu da bir kıyafet bağış servisi. Bu iki platformda da şuurlu moda destekleniyor.

Farfetch’e nazaran lüks tüketimde, şuurlu ürünler kümesinde geçtiğimiz yıl 3,4 oranında bir büyüme tespit edilmiş. Farfetch Second Life’ta yüzde 527, Farfetch Donate’te ise yüzde 662 oranında büyüme oluşmuş. Ve Farfetch’in bir başka yeniliği; Fashion Footprint Tool. Alışveriş sırasında aldığınız tüm kararların dünyaya tesirini gözlemleyebilmek için size yol gösteriyor. Ne kadar karbon emiliminde bulunduğunuzu, suları ne kadar kirlettiğinizi ya da ormanları nasıl kurtardığınızı görebiliyorsunuz. Üst kaydırılan linklerle her şeyi satın almamak sezonsuz kesimlerle akıllı yatırımlar bir öbür  çözüm.

YüKSEK REYTİNGLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR MARKALAR

Lüks sektöründeki görece küçük ve yeni markalar, manifestolarını etik ve sürdürülebilir moda üzerine kurmuş durumda. (Çünkü neredeyse çabucak hepsi milenyaller tarafından kurulmuş durumda). Büyük ve köklü markalar ise artık adımlarını bu doğrultuda atıyorlar. Gross Merchandise Volume (GMV) markaların kıymetlerini  ölçüyor. Buna nazaran son vakitlerde bedeli roket üzere yükselenler ortasında Veja, Bode, Alighieri (Emmy’lerde Michaela Coel’in mücevherlerine dikkat) bulunuyor. Bu üç  markanın tüm koleksiyonları büsbütün sürdürülebilir.

Ana koleksiyonlarına doğalı dahil edenler, doğal olmak için farklı bir küme kuranlar da mevcut. En son CalFashion vin Klein’le işbirliği yapan Heron Preston organik koton kullanıyor. Marine Serre koleksiyonlarında ise büyük  ölçüde ileri dönüşümlü ürünler karşımıza  çıkıyor. Nanushka ise her koleksiyonunda kullandığı sürdürülebilir kumaşların oranını gitgide artırıyor. Geçtiğimiz sene kendisiyle yaptığım röportajda, “Kumaşlarım büsbütün vegan değil, lakin her sene biraz da genişletiyorum kullanım alanımı, uzun yıllar dayanabilecek bedelde kıyafetler üretmeye çalışıyorum” demişti. Husus atölyesinde birlikte çalıştığı üretici ve tasarımcılara geldiğinde ise “eşitliğe ve adil olmaya inanıyorum” diye vurgulamıştı. Dizayncısı Sandra Sandor sürekli doğayı yüceltmenin tarafında. Prada’nın Re-Nylon koleksiyonu, Anne Studios’un organik koton kullanımı, Mulberry’nin yalnızca sertifikalı deriler kullanması, Burberry’nin Re-Burberry koleksiyonu, Gucci’nin kullandığı bio unsurlar ve yenilenebilir güç kullanımına olan bağlılığı… Hepsi de dönüşümün başladığının somut delili. (Bu noktada artık Stella McCartney’den bahsetmiyorum bile). Köklü moda markalarının attıkları bu adımlar moda endüstrisinin lüks segmentinde de sürdürülebilirliğin olabileceğini kanıtlıyor.

Nanushka

Bu bağlamda iklim müspet defileleri de unutmamak gerekiyor. Gabriela Hearst, Gucci ve Dior, gösterilerinde kullandıkları gereçleri daha sonra geri ve ileri dönüşüm prosedürleriyle yine kıymetlendiriyor.

LAKİN; ASIL SORUN DİĞER

Tüm bunları konuşurken, masaya yatırmamız gereken bir kıymetli başlık daha var. Yalnızca gün uzunluğu Instagram’da karşılaştığınız “paket açma videoları”nı düşünün; bir çoğu geri dönüştürme formülü kullanılmayan plastiklere sarılmış bir formda kargolanıyor. Gün uzunluğu tükettiğimiz su üzere içecekler de daha süratli ve yaygın bir biçimde plastik şişeler içinde bize servis ediliyor. New York Times hepimizi derinden sarsan bir yazı yayınladı Ağustos ayında; o pek istek gösterdiğimiz bez çantalar da sandığımız kadar tabiat dostu değiller.

Bir çok moda markası geri dönüştürülmüş gereçlerle paketler tasarlasa da sahip oldukları manyetik eklentiler nedeniyle yine geri dönüştürülmeye gidemiyor. Lakin ASOS ve Calvin Klein sürdürülebilir yçntemler bulmuşlar. ASOS yüzde 25’i geri dönüştürülmüş plastik ve yüzde 65’i daha az karbon gazı salan gereçler kullanıyor. Calvin Klein’in de sahibi olan PVH kümesinde ürünlerin yüzde 74’ü sonradan geri dönüştürülebilir. Şirket kısa süre içinde bunu yüzde 100’e getirmeyi hedefliyor.

MARKALARIN SÜRDÜRÜLEBİLİR VE ETİK OLUP OLMADIKLARINI DENETLEYEN BİRKAÇ KURUM

Good on You: Markalara Mükemmel’den, Sakınmanız Gerekir’e kadar farklı ölçeklerde oy veriyorlar. Denetledikleri alanlar, fabrika ve atölyedeki üretim düzenekleri, hayvansal eser kullanımı ya da hayvanlar üzerinde deney yapıp yapmadıkları, etrafa ne ölçüde ziyan verdikleri.

Fairwear Foundation: İşçi odaklı bir tertip. Fabrikalarda insan haklarının olup olmadığını gözlemliyor. Buna nazaran 15 yaşın altındakilerin çalışması yasak. Sendikaların kurulup kurulmadığını, iş ve maaşdengesinin gerçek yapılıp yapılmadığını denetim ediyorlar.

Responsible Jewellery Council: Kâr emeli gütmeyen bir tertip ve mücevher markalarının üretim, ticaret, nakliyat üzere kademelerde etik bahislere dikkat edip etmediklerini, sürdürülebilir sistemleri ne kadar benimsediklerini denetim eden bir yapıya sahip. Konseyin verdiği sertifikaya sahip markalar ortasında Boucheron, Bvlgari ve Cartier yer alıyor.

Fashion Revolution: Kendilerini “moda yanlısı protestocular” olarak isimlendiriyorlar. Perakende, pazarlama, eğitim, basın, marka ve akademi üzere farklı disiplinlerden üyeleri var. Modanın yaratıcı olurken insanlara ve etrafa hassas olabileceğini, birebir vakitte bundan kâr da elde edebileceğini savunuyorlar. Tüm üretim zincirini denetliyorlar. Her yıl Nisan ayının son haftası, Rana Plaza’da hayatını kaybedenlere hürmet duruşunda bulunarak Fashion Revolution Week’i düzenliyorlar. Tertibin ortalarında Türkiye’nin de olduğu birçok ülkede ofisi bulunuyor. Yaptıklarını #WhoMadeMyClothes etiketiyle de takip edebilirsiniz.

Yazı: Aykun Taşdöner

ELLE Türkiye Ekim 2021 sayısından alınmıştır.